Chuột là một trong những đối tượng gây hại nguy hiểm với các loại cây trồng, nhất là cây lúa. Các vùng nông thôn thường gặp phải vấn đề về sự gia tăng số lượng chuột, gây ra thiệt hại nghiêm trọng đối với nông nghiệp và nhu yếu phẩm. Ngoài ra, chúng còn phá hại trong các kho tàng và khu dân cư.

         Đặc điểm sinh học và gây hại của chuột:

         Chuột là loại ăn tạp, thức ăn chủ yếu là thực vật xanh như lúa, ngô, ngũ cốc, hạt giống mới gieo trồng… Ngoài ra, chuột còn ăn cả cá con, cua, ốc...

         Đặc trưng cơ bản của chuột là có răng cửa phát triển và có khuynh hướng mọc dài, chuột phải cắn phá liên tục để mài răng và trong nhiều trường hợp chuột cắn phá nhiều hơn là ăn. Do đó, các loại vật liệu dùng làm mồi phải hấp dẫn chuột và cần thay đổi để tránh nhàm chán.

         Chuột có thính giác, khứu giác, vị giác rất phát triển và có tính đa nghi. Do đó, khi đặt bẫy cần đặt sát chân tường, bờ ruộng, trên đường mòn quen thuộc chuột hay qua lại; khi đánh bả cần cho chuột ăn mồi không có thuốc độc trước 2 - 3 ngày, rồi sau đó mới trộn thuốc vào bả để tránh hiện tượng "nhát bả".

         Chuột rất mắn đẻ, sau ba tháng tuổi chuột bắt đầu sinh sản. Mỗi năm chuột đẻ từ 3 - 4 lứa, mỗi lứa 6 - 8 con. Nếu không tiêu diệt, một cặp chuột bố mẹ sau một năm sinh sản ra đàn chuột trên 2.000 con.

         Chuột thường sống trong hang, dưới đất, nhất là ở bờ ruộng lúa, vào giai đoạn lúa làm đòng - trổ bông và trong khi mang thai, sinh sản, chuột mẹ không ra ngoài kiếm ăn khoảng 10 - 15 ngày, lúc này biện pháp như đào bắt có hiệu quả, nhưng khi lúa trỗ - chín, chuột rời hang, vào sống trong ruộng, do đó, các biện pháp như đào bắt, bẫy ở giai đoạn này hiệu quả kém.

         Chuột rất nhanh nhẹn, leo trèo, đào đất nhanh; chuột bơi lội giỏi nhưng không thích nước.

         Chuột chủ yếu hoạt động và gây hại vào ban đêm, chuột phá hại mạnh ở những diện tích cây trồng gần khu dân cư, bìa rừng, gò đống, bãi hoang.

         Một số tác hại chính do chuột gây ra:

         - Thiệt hại nông nghiệp: Chuột là một trong những loài gây hại chính đối với cây trồng và vườn trái. Chúng có thể gặm phá cây non, gốc cây, lá cây, hoa quả và hạt giống. Điều này dẫn đến sự suy yếu và chết chóc của cây trồng, làm giảm năng suất nông nghiệp và gây thiệt hại kinh tế lớn cho người nông dân.

         - Đe dọa an toàn thực phẩm: Chuột có khả năng tiếp xúc với thức ăn người và động vật khác, đồng thời mang theo các vi khuẩn, virus và loài kí sinh trùng gây bệnh. Chúng có thể gây lây lan các bệnh truyền nhiễm như vi khuẩn Salmonella, Leptospira và hantavirus, đe dọa an toàn thực phẩm và sức khỏe của con người.

         - Thiệt hại về cơ sở hạ tầng: Chuột cũng có thể gây hư hại đối với cơ sở hạ tầng như hệ thống dây điện, cáp quang và các công trình xây dựng. Chúng thường gặm nhấm các sợi dây, gây ra nguy cơ chập điện, mất kết nối mạng và hỏng hóc các thiết bị điện tử.

         - Gây ảnh hưởng đến sinh thể khác: Sự gia tăng đột biến của số lượng chuột có thể gây cạnh tranh với các loài động vật khác trong môi trường sống chung. Điều này có thể làm suy giảm nguồn thức ăn và không gian sống cho các loài khác, gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái tự nhiên.

         Vì những tác hại trên, việc thực hiện các biện pháp phòng, trừ chuột là cực kỳ cần thiết để giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ sự an toàn và phát triển bền vững của nông nghiệp và môi trường.

         Để giảm thiểu tác động của chuột, dưới đây là một số biện pháp phòng, trừ chuột có thể thực hiện.

         Các biện pháp phòng ngừa:

         - Vệ sinh môi trường: Dọn dẹp khu vực nông trại và ngăn chặn tình trạng rác thải tạo môi trường thuận lợi cho chuột sinh sống; loại bỏ các đống rơm, cỏ khô và thảm cỏ gần nhà cửa và trong vườn; đảm bảo sạch sẽ và không để thức ăn dư thừa ở nơi dễ tiếp cận cho chuột.

         - Kiểm soát đồng cỏ: Thực hiện quy trình tưới nước và quản lý đồng cỏ để hạn chế việc chúng tăng trưởng quá nhanh, tạo môi trường thuận lợi cho chuột sống; trồng cây cỏ khác nhau trong đồng cỏ để đảm bảo tính đa dạng sinh học và cản trở sự phát triển quá mức của chuột.

         - Sử dụng các chất cản trở tự nhiên: Sử dụng các loại chất cản trở tự nhiên như cây bồ công anh, rau diếp cá, hoa cúc, hoa cỏ may mắn và dây thìa canh để đẩy lùi chuột khỏi vùng nông trại. Những loại cây này không chỉ cản trở sự di chuyển của chuột mà còn có thể làm hạn chế lượng thức ăn của chúng.

Ảnh:  Lồng bẫy chuột

         Để phòng, trừ chuột hiệu quả nên áp dụng tổng hợp các biện pháp kỹ thuật sau đây:

         1. Sử dụng mạng và hố gài: Đặt các mạng và hố gài ở các khu vực mà chuột thường xuyên xuất hiện; đảm bảo mạng và hố gài được đặt ở các vị trí chiến lược như cửa ra vào, góc tường và gần nơi lưu trữ thức ăn; kiểm tra và thu gom chuột thường xuyên.

         2. Sử dụng mồi cám độc: Sử dụng mồi cám độc chứa chất gây độc cho chuột để tiêu diệt chúng; đặt mồi cám độc ở các vị trí mà chuột thường tập trung như gần nơi ăn uống và nguồn nước; cần tuân thủ các hướng dẫn an toàn khi sử dụng mồi cám độc để đảm bảo không gây nguy hại cho con người và các loài động vật khác.

         3. Sử dụng mạng điện: Sử dụng mạng điện để bắt chuột trong các khu vực mà chúng thường xuyên xuất hiện; đặt mạng điện ở các đường mà chuột đi qua và gần nơi tìm thức ăn; đảm bảo an toàn khi sử dụng mạng điện để tránh nguy hiểm cho con người.

         4. Biện pháp thủ công: Đào hang, đổ nước, hun khói, xông hơi bằng đất đèn, soi đèn, săn đuổi,  chú ý: không làm hư hại bờ vùng, bờ thửa, các công trình thuỷ lợi; dùng các loại bẫy cặp (bẫy bán nguyệt), bẫy lồng sập, bẫy dính, sử dụng các loại mồi thích hợp như: khoai lang, sắn tươi, ngô, cua, cá... đặt bẫy ở nơi có chuột thường qua lại, chuột mới phá hại, đặt cả ngoài đồng, trong nhà, trong kho tàng.

         5. Biện pháp sinh học: Sử dụng thiên địch của chuột để diệt chuột như: duy trì và phát triển đàn mèo, chó, bảo vệ các loài trăn, rắn, chim cú…

         6. Hợp tác cộng đồng: Tạo ra một nhóm hợp tác cộng đồng để phối hợp trong việc phòng, trừ chuột; thông báo cho nhau về các biện pháp phòng trừ chuột hiệu quả và chia sẻ kinh nghiệm trong việc giảm thiểu thiệt hại do chuột gây ra.

         Tất cả các biện pháp phòng, trừ chuột nêu trên cần được thực hiện một cách liên tục và đều đặn để đạt được hiệu quả tốt nhất. Hơn nữa, việc kết hợp nhiều biện pháp cùng nhau sẽ giúp tăng khả năng kiểm soát và giảm thiểu sự gia tăng của chuột.

         Đồng thời, cần lưu ý rằng việc sử dụng mồi cám độc và mạng điện có thể có ảnh hưởng không mong muốn đến môi trường và các loài động vật khác. Do đó, cần tuân thủ các hướng dẫn an toàn và quy định liên quan để đảm bảo an toàn cho con người và môi trường.

         Tóm lại, việc áp dụng các biện pháp phòng, trừ chuột  là một công việc cần sự kiên nhẫn, quyết tâm và sự hợp tác của cả cộng đồng. Bằng cách thực hiện đúng và đầy đủ các biện pháp phòng, trừ chuột, chúng ta có thể giảm thiểu thiệt hại gây ra bởi chuột và bảo vệ nông nghiệp và nhu yếu phẩm một cách hiệu quả.